Tarih Boyunca Balıkesir Nüfusu
Karesi Beyliği döneminde nüfusa dair sağlıklı kayıtlara ulaşmak mümkün değildir. Osmanlı döneminde ise nüfus yapısını etkileyen başlıca olayları şöyle sıralanabilir: XVI. yüzyılın ilk yarısında Anadolu’nun büyük kısmında olduğu gibi Balıkesir’de de ekonomik bunalım ve iklim koşullarına bağlı olarak tahıl sıkıntısı yaşanmıştır. Özellikle 1454-1503 yılları arasında geniş çaplı bir kıtlık ve buna bağlı olarak da veba salgının baş gösterdiği, kentte büyük ölçüde nüfusun kırıldığı bilinmektedir. XVI. yüzyılın ilk çeyreğinde ortaya çıkan çekirge istilası ve Celali İsyanları, nüfus ve sosyo-ekonomik yapıyı olumsuz yönde etkilemiştir.[1] Bunların dışında (sonuncusu hariç) kayıpların tam olarak tespit edilemediği 1572, 1577, 1819 ve 1898 depremleri, nüfus ve sosyal yapıyı bozan diğer bir unsur olarak ön plana çıkmıştır.
Özellikle Karesi Beyliği’nin ilk döneminde Türkmen nüfusun iskanı, bölgenin Türkleşmesinin ilk aşamasını oluşturmuştur. Osmanlı döneminde ise çeşitli dönemlerdeki Türkmen iskanına ek olarak Osmanlı - Rus Savaşı dönemindeki muhacir (göçmen) iskanı ve sonrasında gerçekleşen mübadele, kent merkezindeki nüfus yapısının oluşumunda belirleyici rol oynamıştır.
Kentin nüfus bilgilerine ilk Tapu - Tahrir defterlerinden ulaşılabilmekte olup bu bilgiler Balıkesir için 1530 yılına kadar götürülebilmektedir. Sezai Sevim, şehirdeki haneler ve mahallelere göre düzenlenen “Tapu Tahrir Defterlerini” değerlendirdiği çalışmasında,[2] her haneyi ortalama beş nüfus olarak varsayarak, nüfusu 1530’da 5168 ve 1573’te 9545 olarak hesaplamıştır. Mücteba İlgürel, Balıkesir’in nüfusunu XVI. yüzyılın ilk çeyreğinde 4500 - 5000 olarak belirtmektedir. İlgürel, aynı çalışmada 1573-1574 yıllarındaki Balıkesir nüfusunu ise 7500 - 8000 kişi olarak kayda geçirmiştir.[3]
Bundan yaklaşık 50 sene sonra nüfus değişikliğe uğramadan 7879 kişi olmuştur. Bu rakam şüpheli görülmekte ise de nüfusun artmayışının sebebi, şehrin maruz kaldığı eşkıyalık hareketleri ve uzun süren seferlerle ilgilidir. Ayrıca merkezden gönderilen çok sayıda Celali ve Suhte eşkıyalığına ilişkin belgeler durumu aydınlatır niteliktedir.[4]
Osmanlı Devletinde ilk nüfus sayımı II. Mahmut döneminde yapılmıştır. Sultan, Yeniçeri ocağını kaldırması gibi ıslahatlarına ek olarak 1828 - 1829 yıllarındaki Osmanlı - Rus Savaşının ardından kapsamlı nüfus sayımına başlanmasını kararlaştırmıştır.[5] 1831 - 1838 arası ülkede aslen vergiye tabi kişilerin hesaplanması esasına dayanan nüfus sayımı, kentte 1831’de gerçekleştirilmiştir. Sayıma göre kentte 7649’u müslüman, 756 gayr-ı müslim olmak üzere toplam 8405 erkek nüfus bulunmaktaydı. Bu durumda Karesi sancağının merkez kazası olan Balıkesir’deki erkek nüfusun %91’i müslüman, %9’u ise gayr-ı müslimlerden oluşmaktaydı.[6]
Cumhuriyet döneminde kentte, göçlerle birlikte büyük nüfus artışı yaşanmıştır. Kent dokusu bakımından konumuzla asıl ilişkili süreyi içeren 1830-1965 yılları arasında nüfus, 69.256’yı bulmuştur.[7]
Günümüzde Balıkesir Nüfusu
Türkiye İstatistik Kurumu’nun Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçlarına göre Balıkesir’in 2014 yılında nüfusu ülke ortalamasının üzerinde artarak 1 milyon 189 bin 57 kişiye ulaştı.
TÜİK’in 2015 yılı başında açıkladığı ADNKS sonuçlarına göre, 31 Aralık 2014 tarihi itibarıyla Balıkesir’de1 milyon 189 bin 57 kişi ikamet ediyor. Buna göre, yıllık nüfus artış hızı binde 22,7 olarak gerçekleşti. 2013 yılında Balıkesir’in nüfusu 1 milyon 162 bin 761 kişi, nüfusun artış hızı binde 1,7 idi.
Balıkesir nüfusu düşük de olsa artan bir seyir izlemesine rağmen, nüfus artış oranı açısından Türkiye ortalamasının altında kalıyordu. 2014 yılında ise Balıkesir’in nüfus artış hızı, Türkiye’nin binde 13,3 olan ortalama artış oranının üzerinde kaldı. Balıkesir’in önceki yıla göre gerçekleşen 26 bin 296 kişilik nüfus artışı binde 22,7 artış hızına karşılık geliyor ve bu artış hızıyla iller sıralamasında 58’inci sırada yer alıyor.
Balıkesir’in merkezdeki iki ilçesi Altıeylül ve Karesi’den sonra en kalabalık ilk beş ilçesi Bandırma, Edremit, Gönen, Ayvalık ve Burhaniye’dir. Nüfusu en az olan ilçesi ise Marmara’dır.
Balıkesir’in Nüfus Yoğunluğu
Yüzölçümü 14.272 km2 olan Balıkesir il genelinde kilometrekareye 83 kişi düşmektedir. Bu oranla Balıkesir nüfus yoğunluğu yönünden Türkiye’de 31. sırada bulunuyor.
Bu nüfusun, oransal dağılımı 593.529 erkek ve 595.528 kadından oluşmaktadır. Oransal olarak ise: %49,9 erkek, %50,1 kadındır.
Nüfusla İlgili Projeksiyonlar
Balıkesir’in nüfusunun 1.184.375, yıllık nüfus artış hızının binde 4 olması öngörülmektedir. Demografik eğilimlerin devam etmesi durumunda hem Türkiye hem de şehir nüfusunun yaşlanmaya devam edeceği, Türkiye ortanca yaşının 2023 yılında 34; 2050’de 42,9; 2075’te ise 47,4 olacağı; 2023 yılı için Balıkesir’in ortanca yaşının ise 42,1’e yükseleceği hesap edilmektedir.
Kaynaklar:
TÜİK, Nüfus Projeksiyonları, 2013-2075
* Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Kişilerin yerleşim yerlerine göre nüfus bilgilerinin güncel olarak tutulduğu, nüfus hareketlerinin her an izlenebildiği, MERNİS(Merkezî veri tabanı ve Kimlik Paylaşımı Sistemi) kayıtlarındaki TC Kimlik Numarasına göre kişiler ile ikamet adreslerinin eşleştirildiği TÜİK tarafından yapılan bir kayıt sistemidir.
[1]Ülker, Necmi, “Osmanlı Döneminde Balıkesir Tarihi ve Nüfus Hareketleri” , Bitek Kent Balıkesir, s.75
[2]Sevim, Sezai, “XVI. Yüzyılda Balıkesir Şehri ve Nüfusu Hakkında Bazı Bilgiler”, Türk Dünyası Araştırmaları, 1993, S.82, s.79
[3]İlgürel, Mücteba, “Balıkesir”, TDVİA, V , s.13-14
[4]Öntuğ, Mustafa Murat, XVII. Yüzyılın İşlk Yarısında Balıkesir Şehrinin Fiziki, Demoğrafik ve Sosyo-Ekonomik Yapısı, Selçuk Ün. Sosyal Bil. Ens.(Yayımlanmamış Doktora Tezi), Konya 2003, s.160
[5]Aydın, Mahir, “Sultan II. Mahmut Döneminde Yapılan Nüfus Tahrirleri”, Sultan II. Mahmut ve Reformları Semineri, 28-30 Haziran 1989, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 1990, s.81
[6]Ülker, Necmi, “Osmanlı Döneminde Balıkesir Tarihi ve Nüfus Hareketleri” , Bitek Kent Balıkesir, s.83
[7]Tolun, Bedriye, Balıkesir Ovası’nda yerleşme ve İktisadi Faaliyetler, s.14
